کد مطلب:12299 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:5

گنجینه پرسمان » احكام

الف) لطفاً آياتي را كه در مورد خمس و زكات در قرآنكريم آمده، با ذكر نام سوره بنويسيد. ب) موارد مصرف خمس و زكات را بگوييد. ج) لطفاً چگونگي وجوب خمس و زكات را توضيح دهيد.

الف) آياتي كه دربارة زكات در قرآنكريم آمده عبارتند از:

سورهها و آيات بقره، 43، 83، 110، 177 و 277; نسأ، 77 و 162; مائده، 12 و 55; اعراف، 156; توبه، 5، 11، 18، 71; كهف، 81; مريم، 13، 31 و 51; انبيأ، 21; حج، 22 و 78; مؤمنون، 4; نور، 37 و 56; نمل، 3; روم، 39; لقمان، 4; احزاب، 33; فصلت، 7; مجادله، 13; مزمل، 20; بيّنه، 5.(ر.ك: المعجم المفهرس لألفاظ القرآن، محمدفؤاد عبدالباقي، ص 331 و 332، داراحيأ، بيروت.)

آية 41 سورة انفال بر خمس دلالت دارد: و اعلموَّا أنّما غنمتم مِّن شيء فأنّ للّه خمسه و للرّسول و لذي القربيَ...; بدانيد هرگونه غنيمتي به دست آوريد، خمس (15) آن ويژه خدا و رسول و خويشان او و يتيمان و فقيران و در راه ماندگان است....

واژة غنمتم از ماده غنيمت بوده و عبارت است از فايدهاي كه انسان به دست ميآورد. فايدة مذكور شامل عوايد و درآمدهاي شخصي و اجتماعي ـ مانند مالي كه از جنگ با كفار به دست ميآيد ـ ميشود.(ر.ك: آيات الاحكام، استاد كاظم مدير شانهچي، ص 78، سمت / فقه القرآن، آيتالله محمّد يزدي، ص 173، انتشارات اسماعيليان.)

از آية مذكور بر ميآيد كه خمس دستور مهم اسلامي است. به طور كلي، بيست درصد از درآمدهاي مقرر را خمس ميگويند كه شامل سهم امام و سهم سادات ميباشد و اداي آن وظيفة تمام افراد متمكن است و فقط مرجع قانوني و شرعي، عهدهدار جمعآوري و تصرف در اين اموال است.(ر.ك: تفسير نمونه، آيتالله مكارم شيرازي و ديگران، ج 7، ص 171 ـ 185، دارالكتبالاسلامية.)

در هفت چيز خمس وارد ميشود: 1. منفعت كسب; 2. معدن; 3. گنج; 4. مال حلال مخلوط به حرام; 5. جواهري كه به واسطة غواصي يعني فرو رفتن در دريا به دست ميآيد; 6. غنيمت جنگ (در سورة انفال، آيه 41 به آن اشاره شده است); 7. زميني كه كافر ذمي از مسلمان بخرد.(ر.ك: رسالة توضيحالمسائل، احكام خمس.)

بر اساس آيه مذكور (انفال، 41) مستحقان خمس، شش طايفه هستند، كه از سه طايفه آن به سهم امامياد ميشود كه عبارتند از خداوند متعال، رسول گرامي خدا، امامان معصوم ذيالقربيَ.

و از سه گروه ديگر به سهم سادات ياد ميكنند كه عبارتند از: يتيمان، مساكين، در راه ماندهها ابنالسبيل به نظر فقهاي شيعه سهم سادات به يتيمان، مساكين و در راهماندگان از سادات تعلق ميگيرد و به يتيمان و مساكين و در راهماندههاي غير سيد، زكات تعلق ميگيرد.

درباره شيوة پرداخت خمس سهم سادات مقام معظم رهبري و بسياري از مراجع معتقدند كه امر آن با حاكم است و بايد آن را به مجتهد جامعالشرايط تسليم كنند و يا با اذن او به مستحقان بدهند. سهم امام نيز در اين زمان (در زمان غيبت امام زمانغ) بايد به مجتهد جامعالشرايط بدهند و يا به مصرفي كه او اجازه ميدهد، برسانند.(ر.ك: توضيحالمسائل مراجع، سيدمحمدحسن بنيهاشمي خميني، ج 2، ص 62، فتاواي مراجع عظام، انتشارات اسلامي.)

خداوند متعال دربارة زكات ميفرمايد: وَ أَقِيمُواْ الصَّلَوَةَ وَءَاتُواْ الزَّكَوَةَ وَ أَطِيعُواْ الرَّسُولَ لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ; (نور، 56) و نماز را برپا كنيد و زكات بدهيد و پيامبر ]خدا[ را فرمان بريد تا مورد رحمت قرار گيريد.

انسان ميتواند زكات را در يكي از هشت مورد مصرف كند: 1. فقير; كسي كه مخارج سال خود و عيالاتش را ندارد.

2. مسكين; كسي كه از فقير سختتر ميگذراند. 3. كسي كه از طرف اماميا نايب امام مأمور جمعآوري زكات است. 4. كفار به قصد رقيق كردن و متمايل شدن قلوب آنها به اسلام 5. خريد و آزاد كردن بندهها

6. بدهكاري كه نميتواند قرض خود را بدهد. 7. سبيلالله (در راه خدا) 8. ابنالسبيل، مسافري كه در سفر درمانده شده است.

موارد هشتگانه مصرف زكات در آيه 60 سورة توبه آمده است.

ج) لفظ غنيمت كه در آيه ياد شده آمده و بر فرض كه تنها غنائم جنگي را بيان كرده باشد، ميتوان براي حكم خمس در ساير موضوعات از سنّت و روايات اسلامي استفاده كرد و هيچ مانعي ندارد كه قرآن كريم به قسمتي ازحكم خمس در آيه مذكور اشاره كرده باشد و قسمتهاي ديگر را ـ كه شامل هر گونه در آمد ميشود ـ از روايات صحيح استخراج كرد، چنان كه قرآن كريم نماز پنج گانه و روزانه را به صراحت بيان كرده، ولي جزئيات آنها، تعداد ركعات و ساير نمازهاي واجب مثل نماز طواف و... را از روايات اسلامي استفاده كردهاند.

راغب اصفهاني نيز معتقد است كه غنيمت از ريشه غَنَم به معناي گوسفند گرفته شده، سپس در هر چيزي كه انسان از دشمن يا غير دشمن به دست ميآورد به كار رفته است.(ر.ك: مفردات الفاظ قرآن، راغب اصفهاني، ص 378، دارالكاتب العربي، بيروت.)

فخر رازي نيز دربارة غنيمت ميگويد: غنيمت آن است كه انسان به چيزي دست پيدا كند.(ر.ك: تفسير كبير، فخر رازي، ج 5، ص 484، دار احيأ التراث العربي، بيروت.)

صاحب مجمع البيان ميگويد: علماي شيعه معقتدند كه خمس در هر گونه فايدهاي كه براي انسان فراهم ميشود واجب است، اعم از اين كه از راه كسب و تجارت باشد يا از طريق گنج و معدن و يا آن كه با غوص از دريا خارج كنند و ساير اموري كه در كتب فقهي آمده است، و ميتوان از آيه بر اين مدعي استدلال كرد، زيرا در عرف لغت به تمام اينها غنيمت گفته ميشود.(ر.ك: مجمع البيان، مرحوم طبرسي، ج 3، ص 148، منشورات دار مكتبة الحياة، بيروت.)

از آيات 156 سورة اعراف، آية 3، سورة نمل، آية 4 سورة لقمان و آية 7 سورة فصلت، كه از سورههاي مكي هستند بر ميآيد كه حكم وجوب زكات در مكه نازل شده است، ولي زماني كه پيامبر اكرمبه مدينه آمد و حكومت اسلامي را پايه گذاري كرد، از طرف خداوند متعال مأمور شد، كه اين دستور مهم را اجرا كند; خداوند متعال دربارة زكات ميفرمايد: إِنَّمَا الصَّدَقَـَتُ لِلْفُقَرَآءِ وَالْمَسَـَكِينِ وَالْعَـَمِلِينَ عَلَيْهَا وَالْمُؤَلَّفَةِ قُلُوبُهُمْ وَفِي الرِّقَابِ وَالْغَـَرِمِينَ وَفِي سَبِيلِ اللَّهِ وَابْنِ السَّبِيلِ فَرِيضَةً مِّنَ اللَّهِ وَاللَّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ ;(توبه،60) زكات مخصوص فقرأ و مساكين و كاركناني است كه براي ]جمع آوري[ آن كار ميكنند. و كساني كه براي جلب محبتشان اقدام ميشود، و براي ]آزادي[ بردگان، و بدهكاران، و در راه ]تقويت آيين[ خدا، و واماندگان در راه، اين يك فريضة ]مهم [ الهي است و خداوند دانا و حكيم است.

بنابراين، زكات نيز از امور واجب است كه خداوند متعال در آيات متعدد و فراواني بر وجوب آن تأكيد فرموده است.(براي آگاهي بيشتر ر.ك: تفسير نمونه، آيتالله مكارم شيرازي و ديگران، ج 8، ص 3 ـ 13، دار الكتب الاسلاميه،تهران.)